AKADEMIA POLSKIEGO FILMU | Panna Nikt (1996)

Adaptacja głośnej powieści Tomka Tryzny, uznanej przez polską krytykę literacką za jeden z najważniejszych debiutów lat dziewięćdziesiątych. Historia piętnastoletniej Marysi, która pod wpływem dwu koleżanek wyrzeka się swego kodeksu moralnego i ukształtowanych przez tradycję poglądów na życie, daje się rozmaicie interpretować. Można ją odczytywać zgodnie z wymową podtytułu („tajemnicza podróż o dojrzewaniu”) jako opowieść o bolesnej inicjacji w dorosłość lub potraktować w kategoriach filozoficznej powiastki o rozpadzie świata. Równie uprawnione są interpretacje, których myślowym tworzywem będzie kontrast między naturą i kulturą, cywilizacją wiejską i miejską. Oniryczno-erotyczna warstwa „Panny Nikt” z pewnością zainspiruje freudystów, zaś wielowarstwowa narracja – zwolenników postmodernizmu.
Andrzej Wajda poszedł jeszcze innym tropem. Jego adaptacja powieści Tryzny to przede wszystkim współczesny moralitet. W dziejach wchodzącej w dorosłość Marysi reżyser dostrzegł metaforę sytuacji duchowej współczesnego Polaka, który zafascynowany mirażami dobrobytu i obyczajowo-politycznej swobody zbyt pochopnie i niejako „hurtowo” rezygnuje z dotychczas pielęgnowanych wartości. Tymczasem Wajdowska „Panna Nikt” zdaje się przywoływać znane jeszcze w XIX wieku powiedzenie o zdejmowaniu kajdan razem z butami. Zdaje się za romantycznym poetą ostrzegać, że z „pawia narodów” łatwo stać się „papugą”. Udziałem tej ostatniej jest śmieszność i wewnętrzna pustka, o czym tak boleśnie przekonała się Marysia.
Film Wajdy to nie tylko kryptocharakterystyka dzisiejszego stanu „duszy polskiej”. To także świetnie zagrana i nowocześnie zrealizowana (krótsze ujęcia, oryginalne zdjęcia) opowieść o pokusach młodości. To wreszcie pierwsza od wielu lat próba nawiązania przez reżysera autentycznego kontaktu z nastoletnim widzem. Wszak „każdy był kiedyś małą dziewczynką”, jak mówił w wywiadzie twórca „Korczaka„. Problem tylko w tym, czy uda się odkryć ją w sobie na nowo.
Po przeprowadzce do dużego miasta 15-letnia Marysia trafia do nowej szkoły. Dziewczynka jest nieśmiała i z trudem przystosowuje się do nowego środowiska. Początkowo więź przyjaźni łączy ją z Kasią, dziewczyną o silnej osobowości, utalentowaną artystycznie i mającą wyrobiony światopogląd. Kasia stopniowo wprowadza przyjaciółkę w świat sztuki i intelektu, który coraz bardziej fascynuje Marysię. Ale Kasia uczy ją również swego sposobu na życie. Wyznaje jej, że jest opętana przez demona, który umożliwia jej tworzenie muzyki. Przekonuje Marysię, że trzeba odrzucić wszystko, w co się wcześniej wierzyło, nawet samą siebie. Dziewczyna oczarowana tajemnicą oddala się coraz bardziej od swej konserwatywnej i religijnej rodziny. Gdy zgadza sie na wyrzeczenie się Boga, sama w końcu uświadamia sobie, że zabrnęła za daleko. Zrywa przyjaźń z Kasią, którą szybko zastępuje w jej życiu pochodząca z bogatej rodziny Ewa. Marysia razem z nią wkracza w nowy świat: tym razem świat pieniądza i łatwych przyjemności, świat, w którym wszystko jest dozwolone. Marysia potrafi upodobnić się do swego nowego otoczenia – staje sie piękną młodą kobietą. Dzięki Ewie odkrywa w sobie coś, czego wcześniej nie znała – brutalność i okrucieństwo… Staje jednak przed kolejnym wyborem – jej przyjaźń chce odzyskać Kasia. Ewa nie chce do tego dopuścić. Gdy jednak Marysia decyduje się pójść do swej poprzedniej przyjaciółki, przypadkowo staje się świadkiem rozmowy obu dziewczyn na jej temat . . .

Wykładowca Prof. UG, dr hab. Krzysztof Kornacki filmoznawca, pracownik Zakładu Produkcji Form Audiowizualnych w Instytucie Badań nad Kulturą Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Gdańskiego. Specjalizuje się w historii kina polskiego. Autor książek Kino polskie wobec katolicyzmu 1945–1970 (książka nominowana do nagrody im. Bolesława Michałka), „Popiół i diament” Andrzeja Wajdy („Pióro Fredry” za Książkę Roku 2011); współredagował tomów Poszukiwanie i degradowanie sacrum w kinie (2002) oraz Sacrum w kinie. Dekadę później (2013). Współzałożyciel i pierwszy prezes DKF UG „Miłość blondynki” oraz członek Rady Redakcyjnej czasopisma kultury audiowizualnej „Panoptikum”.